Читать онлайн книгу "Անմեղ զրույցներ"

Ф±Х¶ХґХҐХІ Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂ
Х„ХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХЎХ¶


Х„ХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХЎХ¶Х¶ Х«ЦЂ В«Ф±Х¶ХґХҐХІ Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂВ» ХєХЎХїХґХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎЦЂЦ„Х« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« Х°ХЎХµ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХїХЎХѕХёЦЂ ХёЦ‚ Ц†Х«Х¦Х«ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЅХїЦЂХЇХЎЦЃХѕХЎХ® ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ, Х¶ХёЦ‚ЦЂХў Х°ХёЦ‚ХґХёЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х®ХЎХІЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х©ХІХ©ХЎХЇХ«ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂХёХІ В«ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶В» , Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦЂХёХ·ХЎХЇХ« Х­ХЎХѕХҐЦЂХ« ХЇХҐХІХ®ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХЇХЎХ¶ Х§Х¬Х«ХїХЎХµХ« ХїХЈХҐХї Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ: Х„Х«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¶ХЎ Х« Х¤ХҐХґХЅ В«Ф№ХҐ Х«Х¶Х№ХёЦ‚ Х«Хґ ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ«Х¶В» ХєХЎХїХґХѕХЎХ®Ц„Х« Х°ХҐЦЂХёХЅХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХґХїЦ„Х« ХґХЎЦ„ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЎХ¦Х¶ХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ: ФєХЎХґХЇХёХ№ ХЉХҐХїЦЂХёХЅХ« ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХёХѕ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ХЁ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦ‚ ХўХ¶ХёЦЂХёХ· ХґХ« ХїХ«ХєХЎЦЂ, ХёЦЂХ¶ ХЎХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§, ХЎХЇХЎХ¶Х»ХЎХ¬ХёЦ‚ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐХЅ Х§, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХ«Ц„Х« ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂХґХЎХґХў Х¶ХЎХ­ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Х¬ХјХҐХ¬ ХёЦ‚ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂХѕХҐХ¬ ХїХ«ЦЂХёХІ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶: В«ХЂХЎХїХёЦ‚ХЇ Х©ХІХ©ХЎХЇХ«ЦЃХЁВ» ХєХЎХїХґХѕХЎХ®Ц„Х¶ ХЎХ№Ц„Х« Х§ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХҐЦЂХёХЅХ« Х®ХЎХІЦЂХёХѕ, ХґХ« Ц„ХЎХІЦ„ХҐХ¶Х«, ХёХѕ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤ХҐХґ Х§ Х°ХЎХґХЎЦЂХёХґ , ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х№ХёЦ‚Х¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„: Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ Х¤ХҐХґЦ„ХёХѕ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХѕХёХІ ХєХЎХїХґХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х­ХёХЅХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚ Х¤Х«ХєХёЦ‚ХЇ ХҐХ¶, ХёЦЂ Х©ХѕХёЦ‚Хґ Х§Хќ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ°ХЎХїХѕХЎХ®ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ ХґХ·ХїХЎХєХҐХЅ ХЎХјХ¶Х№ХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї:





Х„ХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХЎХ¶

Ф±Х¶ХґХҐХІ Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂ





Ф№Фµ Ф»Х†Х‰Х€ХћХ’ Ф»Х„ ХЌХЏХ€ХђФ±ФіХђХ€Ф»Ф№Х…Х€Ф»Х†Фё Х‰ФёХ†ФґХ€Х’Х†ФµХ‘Ф»Х†





Ф±


Ф±ХјХЎХѕХёХї Х§ЦЂ, Х¶ХёЦЂ Х§Х« Х¬ХѕХЎЦЃХѕХҐХ¬ ХёЦ‚ Х°ХЎХЈХ¶ХѕХҐХ¬, ХҐЦЂХў ХЄХЎХґХЇХёХ№ ХЉХҐХїЦЂХёХЅХЁ ХЅХҐХІХЎХ¶ХЎХїХЎХ¶ Х¤ХёЦ‚ХјХЁ ХЇХЎХґХЎЦЃХёЦ‚ХЇ ХўХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ, ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ Х­ХёХ©ХҐЦЃ Ц‡ Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ ХЎХЅХЎЦЃ.

– Ողորմի աստված:

– Հա՛ , ի՞նչ ունիս, բարի լինի գալդ, – հարցրի ես ժպտալով:

– Բարի չելած ի՞նչ պտի լինի, աստված չարը քո թշնամուն տա, – պատասխանեց Պետրոսը ծանրությամբ, ապա մեծկակ քոշերը մի քանի անգամ դրսի հատակին զարկելով, ազատեց նրանցից ահագին ոտքերը և մորթե գդակը կռան տակն առնելով, ներս մտավ սենյակ:

– Ախպեր, էս անտեր ցեխն ու ձյունը չեն թողնում, որ աչք բանանք. քոշերս հլե նոր եմ առել, երեկ չէ, մեկել օրը, սկի երկու ամիս չկա. ամա էլի ծակվել ա, գուլպաներս դիփ թաց են ըլել… – այս խոսքերով առաջ անցավ ժամկոչը` հառելով աչքերը մորս կողմի վրա, որ սեղանի առաջ նստած թեյ էր լցնում բաժակները:

– Ա՛յ չմեռնես դու, հմի պոլերը կեղտոտել ես, ոտներդ, որ թաց են, ընչի՞ չես սրբում հետո մտնում, – նկատեց մայրս ժամկոչին:

– Չէ՛, Շուղի-հաքիր, մեղք մ’անիլ, պոլը չեմ կոխել. չտեսա՞ր ոնց ոտիս մեկը շեմքումը դրի` մեկելը փահլվանի նման ադըմ արի, խալիչի վրա դրի՞:

– Ա՛ մեռած, խալիչան չի՞ կեղտոտվիլ:

– Խալիչի բանն ուրիշ ա, կեղտը վրան չի երևում, – առարկեց Պետրոսը:

– Լավ, կարճ կապիր, ինչի՞ համար ես եկել, – հարցրի ես:

– Հեր օրհնած, թող մի նափաս (շունչ) քաշեմ է՛, ախր էս նմութին եկա… յա չէ մի ստաքան էս տաք ջրիցը խմեմ, որ խոսամ, – նկատեց ժամկոչը, կարծես վիրավորված:

– Դրուստ ա ասում, թող չայ խմի, հետո կխոսա, – ձայնակցեց մայրս և պատրաստ բաժակը դրավ ժամկոչի առաջ:

– Աստված օրհնի էս չայ շինողին. ասըմ էն ռուսն ա շինել, գիտում չեմ ղո՞րթ ա թե սուտ, ամա, հախ աստծու, լավ բան ա, մարդ որ խմում ա, օսկոռները կակղում են, – այս հառաջաբանով մոտեցավ ժամկոչը բաժակին:

– Ուղիղն ասա, Պետրոս, չա՞յն է լավ թե՞ արաղը, – հարցրի ես կատակով:

ХЉХҐХїЦЂХёХЅХ« ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ЦѓХЎХµХ¬ХҐЦЃХ«Х¶ Ц‡ Х¶ХЎ ХЄХєХїХЎХ¬ХёХѕ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃ.

– Ընդենց բանն ընչի՞ ես ասում… դու որ պսակվել ուզենաս ու ես գամ հարցնեմ թե` Սիմո՛ն-աղա, ջեհե՞լ աղջիկ կուզես, թե՞ պառավ, դու ի՞նչ ջուղաբ կտաս:

– Իհարկե, կասեմ՝ ջեհել:

– Բա էլ ընչի՞ ես հարցնում թե՝ չայն ա լավ թե արա՞ղը. խի՞ դու գիտում չե՞ս, որ չայը պառավ աղջիկն ա, արաղը ջեհե՞լ… մատաղ ըլեմ արաղ ստեղծողի հոգուն. մի ռոմկա, որ մարդ կուլ ա տալի, ասես անմահական ա դառնում: Ըդենց չի՞, Շողի-հաքիր, – դարձավ ժամկոչը մորս:

– Ես ի՞նչ գիտեմ, արաղ հո չե՞մ խմել, – պատասխանեց վերջինս:

– Բաս է՛ն ա, ասա, անմահական ջրի զորությունը փորձել չես է՞լի… Աստված հաջողի՝ քիչ էլ պառավես, համին կընկնես, էն չախը, որ ռումկան դնես բերանիդ, կասես՝ «հոգիդ լուս դառնա, ժամհար Պետրոս, էս ինչ ղիամաթ (երևելի) զադ ա ըլել»:

– Աստված ոչ անի. ես մինչի մահս արաղ չեմ դնիլ բերանիս, – նկատեց մայրս:

– ՉԷ, չէ, Շուղի-հաքիր, Էդ ասիլ մի՛, արաղը, որ կա, ծերոց գավազանն ա. թե որ մին-մին կուլ չտաս, գիտա, որ հարսդ գլուխդ ծեծելու ա:

– Ընչի՞, ա՛ մեռած:

– Ընդուր, որ օյաղ վախտդ (ժամանակդ) սկսելու ես ամեն բանի խառնվիլ, ամեն բանի հմար խոսալ. հարսդ էլ էս բանը վեր չ’ունենալու, Էնդուց դենը տուրուդմբոցն սկսելու ա: Ամա դե որ մին ռումկա ռավոտանց կուլ տաս, մինն էլ կեսօրին, մինն էլ րիգունը. մինմին էլ թե կարաս, դրանց մեջտեղումը, էն ա քեֆդ չաղանալու ա, էլ սաղ օրը ո՛չ խերին էս խառնվելու, ո՛չ շառին: Հարսդ էդ բանը տեսնելով՝ փարվան (պտույտ) ա տալու, ջան եք ասելու, ջան լսելու:

– Ա՛ մեռած, բա ես կա՞րամ ըդենց բան անիլ, – հարցրեց մայրս ծիծաղելով:

– Դե որ չանես, տունդ սաղ օրը ղալմաղալում կըլի՛… ա՛յ էդ բանը լավ ա հասկացել մեր երեցփոխը: Հենց էն ա տեսնում ա, որ սկսում եմ մրթմրթալ, առանց դրան էլ հո չէ ըլիլ, մարդ ենք, մի օր էս պակասությունն ենք տեսնում, մեկել օրէն պակասությունը, կարում չենք, որ համբերենք, չխոսանք – էն ա էդենց վախտը (ժամանակ) սիպտակ աբասին դնում ա ձեռքումս հու ասում. – «Ա Պետրոս, տեսնում եմ, որ ծարավել ես, գնա մի դոյինջան (կուշտ) կուլ տուր»: Ես էլ, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ, գլուխս քաշ եմ գցում ու թուշ (ուղիղ) Կարունի դուքանը գնում: Նրա արաղը, ղորթ ա, խաղողի չի, թութի ա, ամա դե որ տրիցատկան (չափ) քամում եմ, վրան էլ մի կտոր հաց, յա աղի խիյար ծամում, էլ աէմեն ինչ մոռանում եմ, ո՛չ ժամ ա միտս գալի, ո՛չ պատարագ. հենց իմանում եմ աշխարհն իմն ա, միջի մարդիկն էլ` մարդիկ չեն, հրեշտակներ են:

– Ուրեմն երեցփոխից է՞լ կաշառք ես առնում, – հարցրի ես ծիծաղելով:

– Կաշառք խի՞ եմ առնում. ես հո նրա դատավորը չեմ. ամա դե մարդ ա, ղալմաղալ չի սիրում, ուզում ա խաթրս առնի, որ դեսուդեն չման գամ ու իրա վրան չխոսամ:

– Ինչո՞ւ, դու ի՞նչ կարող ես խոսել նրա վրա, – հարցրի ես միամտորեն:

– Բա՛, ինչ կարող եմ խոսել է՛… բաներ շա՛տ…

– Օրինա՞կ:

– Այ, հենց մեկել օրը նալբանդ Ուհանի կնիկը ջուր էր քաշում ժամի հորիցը: Ժամավորն էլ դուրս եկած՝ հայաթումը ման էր գալի: Երեցփոխը եկավ բղավեց խեղճ կնկա վրա թե «ինչի՞ էդ շառինջը (դույլ) հորի պատերին ես խփում, հողը ներս թափում. հո մեկել օրն եմ քյանքյանչուն չորս մանեթ տվել հորը մաքրել տվել. ուզում եք, որ ամեն շաբաթ ժամը ձեր ջրի համար չորս մանեթ կորցնի՞»… Խեղճ կնիկը ամոթից քիչ մնաց տափն էր մտնում: Էս բանը քեփումս չեկավ: Եփ որ ժողովուրդը հեռացավ, մուտացի երեցփոխին հու ասացի. – աղա՛, ախր քյանքյանչի Մուստափին ես եմ բերել, հորը թամզացնելի փողն էլ – վեց շահի – իմ ձեռքովն ես տվել, բա խի՞ խալխի միջումն ասում ես «չորս մանեթ եմ տվել»:

– Հե՞տո, ինչ պատասխանեց:

– Ասում ա, «հարամզադա՛, գիտում չե՞ս, որ վեց շահին չորս մանեթ պիտի ասեմ, որ էս անզգամ կնանիքը վախեն, հորի ջուրը իթիաթով (խնամքով) բանեցնե՞ն»: Ամա, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ. ես ընենց եմ իմանում թե նա, որ էլլիկի (ժողովրդի) առաջին ընենց բարձր ձենով չորս մանեթ ասեց, հենց ընենց էլ գրելու ա իրա հաշվումը:

– Եվ դրանից հետո, ուրեմն, սպիտակ աբասին ստացա՞ր:

– Չէ, աբասին երեկ տվավ:

– Ի՞նչ պատճառով:

– Ա՛յ թե ի՛նչ: Էս քանի օրը, հո տեսաք, մի գլուխ ձյուն էր գալի: Ժամի հայաթումն էնքան էր կիտվել, որ չորս մարդ չէին կարալ թամզացնիլ: Բայց ես ու Մուխսի Գալուստը մի օրում հավաքեցինք, դուրս տարանք քուչեն: Երեկ ըռավոտ, ժամից եդը, ես խորանումը շապիկները ծալում եմ, տեսնեմ Լալյունց Մեսրոբը` հենց խորանի լուսամուտի առաջ երեցփոխին հարցնում ա թե՝ «ըստեղ մեծ ձյուն կար, հո՞վ դուրս տարավ…», երեցփոխն էլ ասում ա թե՝ «հո՞վ պտի տաներ, չորս ղարադաղցի մշակ բռնեցի, հմեն մինը շահով, սաղ օրը բան արին ու անջախ (հազիվհազ) որ հայաթը մաքրեցին»: Էս որ լսեցի, բեյինս (ուղեղս) ժաժ եկավ: Մեկ մտածեցի, թե գնամ հենց Մեսրոբ ազի մոտ խոսամ, մեկ էլ ասացի «նահլաթը չար սատանին, թող մի քիչ համբերենք. էն ա, որ Մեսրոբ աղան հեռացավ, թունդված (զայրացած) մոտացա երեցփոխին, – աղա՛, ասում եմ, ախր էս հայաթի ձյունը մենք ենք թամզել, դրա համար էլ իսկի մեզ երկու շահի չես տվել. բա ընչի ես Լալյունց Մեսրոբին ասում, թե մշակներին փող եմ տվել հու մաքրել տվել: Ասում ա «ա՛յ հայվան, բա դու գիտում չե՞ս, որ մեր ժամն աղքատ ա. եկամուտ չունի՞. ըսենց պետք ա ասենք, որ մարդիկ իմանան, թե ժամը ծախքեր ունի, հու մի-մի անգամ օգնություն անե՞ն»: Էս խոսքերին, հալբաթ որ (իհարկե), ես չհավատացի. գլուխս ժաժ տվի ու հենց էն ա, ուզում էի ասեմ թե – չէ, աղա՛, դրուստն էդ չի, դրուստն էն ա, որ Լալյունց Մեսրոբը հաշվատես ա. դու հիմիկվանից նրա ականջն ես գցում էդ բանը, որ հետո հաշվումդ գրես ու նա բան չասի դրա համար:

– Եվ չասացի՞ր:

– Հենց էն ա, ուզում ի ասեմ, մեկ էլ տեսնեմ աղբաթիխերը սպիտակ աբասին դրավ հափռումս (բռանս մեջ). – «գնա՛, ա մեռած, գնա լակիր, ասում ա, տեսնում եմ, որ էլի ծարավել ես, տակից-գլխից, դուրս ես տալիս»: Ես էլ, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ աբասիս վեր կալա…

– Եվ իսկույն էլ տարիր Կարունի դո՞ւքանը, – հարցրի ես ժպտալով:

– Բա ըսկի թողա՞ցի, որ ջանին քամի դիպչի՞… տարի, հու քու կենացը լավ անուշ արի:

Ф±ХµХЅ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЉХҐХїЦЂХёХЅХЁ Х©ХҐХµХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХўХЎХЄХЎХЇХЁ, ХЅЦЂХўХҐЦЃ ХўХҐХІХҐЦЂЦЂ Х·ХЎХ¬ХҐ ХЇХЎХєХЎХµХ« ЦѓХҐХ·ХёХѕ, ХЎХєХЎ ХЇХ¶ХіХјХёХї Х¤ХҐХґЦ„Х«Х¶ ХїХЎХ¬ХёХѕ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХҐХІХґ ХёЦ‚ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃЦЂХҐЦЃ.

– Էսքանը, հաքիր ջան, բավական ա. մին ռումկա էլ Էն զահրմարիցը բե՛ր խմեմ, Սիմոն աղին օրհնեմ:

Х„ХЎХµЦЂХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХЇХЎХїХЎЦЂХҐЦЃ ХЄХЎХґХЇХёХ№Х« Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХЁ:

ХЋХҐЦЂХ»Х«Х¶ХЅ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х¤ХёХІХЎЦЃХёХІ Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ ХЎХјХЎХѕ ХўХЎХЄХЎХЇХЁ Ц‡ ХЄХєХїХЎХ¬ХёХѕ ХЎХЅХЎЦЃ.

– Շատ բան չեմ ուզում աստծուց. հենց Էնքան ըլի, որ մինչև մահվան օրը կարամ ամեն օր Էրկու ռումկա էս անմահական ջրիցը խմիլ: Լուս դառնա Զիլփունց Ուհանջանի հոգին, ասըմ են նա ա արաղը ադաթ գցել մեր երկրումը, առաջ ըսկի ըլել չի… – Այս ասելով բաժակը դատարկեց:

– Ա մեռած, բա ասըմ էս արաղ տուր խմեմ Սիմոն աղին օրհնեմ, հմի Զիլփունց Ուհանջանին ես օրհնո՞ւմ, – ընդհատեց մայրս ժամկոչին:

– Բա՛, Շուղի-հաքիր, յանղլիշ էկա (սխալվեցա): Եկ էս մինը թավ չանենք (չհաշվենք), մինն էլ ածա՛ խմեմ Սիմոն աղին օրհնեմ:

– Չէ՛, չէ, ինձ օրհնանք չէ պետք. խմածդ բավական է, այժմ ասա՛, ինչի՞ համար ես եկել, – ընդհատեցի ժամկոչին՝ տեսնելով, որ նա ի չարն է գործ դնում մորս բարությունը:

– Ասեմ բա՛, ախր որ միտս չես գցում, – պատասխանեց Պետրոսը, կարծես նոր ուշքի գալով, – երեցփոխը խնդրում է, որ նեղություն քաշես ու մի սհաթով գաս ժամի օթախը:

– Ի՞նչ կա, – հարցրի ես:

– Ասըմ ա հաշվատեսները եկել են, պետք ա հաշիվներին ձեռք քաշեն. դե տանից էլ մինը պտի ըլի, չուն դուք էլ հաշվատես եք:

– Հայրս է ընտրված, ինձ ինչո՞ւ է կանչում:

– Դե հերդ ըստեղ չի, ասըմ են դիփ մեկ ա, դու ըլես թե նա:

– Ասողն ո՞վ է, երեցփո՞խը, – հարցրի ես, կամենալով հավաստիանալ, թե արդյոք ինձ հրավիրողը միայն նա՞ է, թե՞ նաև լիազորները:

– Երեցփոխն էլ է ասում, հավաքված հաշվատեսնին էլ, – պատասխանեց Պետրոսը: – Ուրեմն հրավերը երկու կողմից էր, հետևապես, կարող էի չմերժել:

– Լավ, կգամ, դու գնա՛, – ասացի ես:

– Դե շուտ եկ, քե մատաղ, ընենց ըլի, որ չեդանաս, երեցփոխը վրաս չրպրկանա… – Ապա դառնալով մորս, – Շողի-հաքիր, արաղդ փորումս դամ ա տալի, աստված տունդ շեն պահի, – ասաց ժամկոչը և մորթե գդակը գլուխը քաշելով դուրս գնաց սենյակից:




ФІ


Ժամհարի դուրս գնալուց ետ սկսա մտածել ստացածս հրավերի մասին և տեսա, որ դա պատվաբեր բան է: Դրանով, ուրեմն, հասարակության լիազորները հայտնում Էին ինձ իրենց վստահությունը: Կնշանակե ես արդեն արժանի էի դրան… Եվ այդ վայրկենին, ի՞նչ մեղքս թաքցնեմ, սկսա ինքս ինձ ուռչել և հպարտանալ, որովհետև հասկանում էի, թե ի՞նչ է նշանակում երեցփոխանական հաշիվներ քննելու համար եկեղեցուց հրավեր ստանալ: Այդ նշանակում էր, թե ես արդեն կատարյալ մարդ եմ և պիտի նստեմ լիազորների շարքում… իսկ լիազոր ասածդ, մանավանդ այդ ժամանակներում, հասարակ մարդ չէր լինում, հապա աշխարհում երկար ապրած, շատ չար ու բարի տեսած, մեծ փորձառություն և դրա հետ միասին էլ դիրք ու անուն ձեռք բերած անձնավորություն… իսկ այդպիսիների հետ նստելով հասարակական գործի մասնակցելը, – ընդունեցեք, որ գերագույն պատիվ էր:

Ф±ХµХЅ Х«ХЅХЇ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃХ« Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ Х°ХЎХЈХёЦ‚ХЅХїХЅ Ц‡ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХҐХ¶ХЁ Х°ХЎХЈХЎ ХЅЦ‡ Х·ХёЦЂХҐЦЂ (Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЇХѕХЎХµХҐХ¬ХҐЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХ« Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХѕХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х¶), ХЎХєХЎ Х°ХЎХµХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ» Х¬ЦЂХ»ХёЦЂХҐХ¶ Х¶ХЎХµХҐЦЃХ« ХѕЦЂХЎХЅ, ЦѓХёХІХєХЎХїХЅ ХёЦ‚ ХґХЎХ¦ХҐЦЂХЅ Х­Х¶ХЎХґЦ„ХёХѕ Х·ХїХЇХҐЦЃХ«, Х¶ХёЦЂ ХўХёЦ‚ХЅХ¶ХёХІ ХЁХ¶Х№ХЎЦЃЦ„Х«ХЅ Х®ХЎХµЦЂХҐЦЂХЁ ХёХ¬ХёЦЂХҐЦЃХ« Ц‡ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ ХґХёЦЂХЅ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХЎХ® Х©ХҐХµХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХўХЎХЄХЎХЇХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЎЦЂХЎХЈ Х­ЦѓХ·ХїХҐЦЃХ«, ХёЦЂ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚ХЅ ХЎХµЦЂХҐЦЃХ«: ФІХЎХµЦЃ ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХЎХ­ХёЦЂХЄХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХЎХїХЎХ°ХҐЦЃ Х«Х¶Х± Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎ Х№ХїЦЂХїХ¶Х»ХЎХ¬ХёЦ‚:

ФµЦЂХў Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎ ЦѓХёХІХёЦЃ, Х«Х¶Х± ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х©ХѕХЎЦЃ, Х©ХҐ Х°ХЎХЅХЎХЇХЅ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХҐХ¬ Х§, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ ХґХҐХ»Ц„ХЅ, Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶, ХўХјХ¶ХҐХ¬ Х§Х« ХёЦ‚ХІХ«ХІ, Х«ХЅХЇ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЅ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ: ФґЦЂХЎ ХєХЎХїХіХЎХјХЁ, ХҐХЅ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХѕХЎХµЦЂХЇХµХЎХ¶Х«Х¶ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х« ХЎХµХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶, Х©ХҐ ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х¶ ХёЦ‚ Х¬Х«ХЎХ¦ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎХїХ«Хѕ ХҐХ¶ ХЎЦЂХҐХ¬ Х°ХёЦЂХЅ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХҐХ¶ Х«Х¶Х± Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎХєХЎ ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶ ХҐХЅ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х­Х«ХЅХї ХёЦ‚ Х¬ХёЦ‚ЦЂХ» Х±Ц‡ХёХѕ ХєХ«ХїХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХҐХґ Ц„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¶ Ц‡ ХЎХЅХҐХ¶ Х©ХҐ В«ХЎХ›Хµ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІ ХґХЎЦЂХ¤В»: Ф±ХµХ¤ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХ¶Х«Х¶ ХҐХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х°Х«Х·ХҐЦЃХ«, Х¶ХЎЦ‡ ХЄХЎХґХЇХёХ№Х« Х­ХёХЅХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ Ц‡ ХёЦЂХёХ·ХҐЦЃХ« ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХЎХ» ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Ц„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶:

Х€ЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ ХґХёХї Х§ЦЂ ХґХҐЦЂ ХїХЎХ¶ХЁ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ Х§Х¬ Х°ХЎХЅХЎ Х¶ЦЂХЎХ¶: ФµЦЂХў Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎ ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х« ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХЁ, ХЎХµХ¤ХїХҐХІ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХўХЎХ¦ХґХЎХ® Х§Х«Х¶ Х«Х¶Ц„ХЁХќ ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­ХЁ Ц‡ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐЦЃ Х¬Х«ХЎХ¦ХёЦЂХ¶ХҐЦЂ: Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ХўХёХ¬ХёЦЂХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХґХ« ХґХҐХ®, ХЅЦ‡ ХґХЎХ°ХёЦ‚Х¤ХёХѕ Х®ХЎХ®ХЇХѕХЎХ® ХЅХҐХІХЎХ¶, ХёЦЂХ« ХѕЦЂХЎ Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХЄХЎХєХЎХѕХ«Х¶ХµХЎХ¬ ХґХЎХїХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ, Х°ХЎХ·ХѕХҐЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х©ХҐЦЂХ©ХҐЦЂ Ц‡ ХґХ« ХґХҐХ® Х°ХЎХґХЎЦЂХ«Х№: ХЌХҐХ¶ХµХЎХЇХ« ХґХ« ХЇХёХІХґХЁ ХўХјХ¶ХЎХ® Х§ЦЂ ХґХ« Х¬ХЎХµХ¶ Х¤ХЎЦЂХЎХЇХќ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХўХЎХЄХЎХ¶ХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» Х¤ХЎЦЂХЅХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЈХ¶Х« ХёЦ‚ ХґХҐХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёХЅХЇХҐХ¦Ц…Х® ХёЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХґХёХґХҐЦЂ: Ф»ХЅХЇ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХЎХЇХЎЦЃ ХєХЎХїХ« ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХєХЎХЇХҐХ®ХЎХ®ХЇ ХґХҐХ®ХЎХ¤Х«ЦЂ ХєХЎХ°ХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХЇХЎХ­ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х©ХЎХ¶ХЇХЎХЈХ«Х¶ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЎХјХ¶ХҐЦЂ ХёЦ‚ ХЎЦЂХ®ХЎХ©ХҐ ХўХёЦ‚ЦЂХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂ: Ф»ХЅХЇ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕХҐЦЂЦ‡ХЁ Х·ХЎЦЂХѕХЎХ® ХґХҐХ®ХЎХЈХ«Х¶ Х©ХЎХЈХҐЦЂ, ХЅХЎХІХЎХѕХЎЦЂХїХ¶ХҐЦЂ Ц‡ ХЎХµХ¬ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х«ЦЂХҐЦЂ, ХёЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚Хґ, ХЇХЎХґ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХЅХєХЎХЅХЎХѕХёЦЂХ« Х°ХЅХЇХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶: ХЌХҐХ¶ХµХЎХЇХ« ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ, Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Ц„Х·ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ, Х­ХЎХ№ХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ·ХїХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЈХёЦЂХ® Х§Х«Х¶ ХЎХ®ХѕХёЦ‚Хґ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХѕХёЦЂ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶: Х„Х«ХёХѕ ХўХЎХ¶Х«Хѕ, ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х« ХЎХµХ¤ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХЁ Х¶ХґХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХґХ« ХўХЎХЄХЎХ¶ХґХёЦ‚Х¶Ц„Х«, Ц„ХЎХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« Х°ХЎЦЂХЇХ«, ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х¶ХЅХїХҐХ¬ Х°ХЎХ·Х«ХѕХ¶ХҐЦЂ Ц„Х¶Х¶ХҐХ¬, ХЇХЎХґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХЎХЅХ«Х¶ Х­ХёХЅХҐХ¬:

ХѓХ«Х·Хї Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХёХІ Х«ЦЂХҐЦЂХ« Х№ХЎЦѓ Х¬ХёЦ‚ЦЂХ» ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Ц‡ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХёЦ‚Хґ ХўХЎХ¦ХґХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ: ФµЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­ХЁ, ХёЦЂ ХґХ« ХЇХЎЦЂХіХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ, ХЎХјХёХІХ»ХЎХЇХЎХ¦Хґ, ЦѓХёЦ„ЦЂ-Х«Х¶Х№ Х°ХЎХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Ц‡ ХѕХЎХ©ХЅХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХ¶ЦЃХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ Х§ЦЂ, ХЎХ№Ц„Х« Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ ХµХёЦ‚ЦЂ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ¦Х¤ХёЦ‚ Х¤ХҐХґЦ„ХёХѕ, ХёЦЂХ¶ ХЎХґХўХёХІХ»ХЎХєХҐХЅ Х®ХЎХ®ХЇХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ·ХЎХ­ХЎХјХ¶ ХґХёЦЂХёЦ‚Ц„ХёХѕ: Х†ХЎ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х¶ХҐХІ ХёЦ‚ ХЇХ¶ХіХјХёХї ХіХЎХЇХЎХї Ц‡ ХҐЦЂХЇХЎЦЂХЎХґХЎХ¦ ХёЦ‚ Х­Х«Хї Х°ХёХ¶Ц„ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХѕХҐХ¬Х« Ц‡ХЅ Х­ХїХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х­ХёЦЂ ХЁХ¶ХЇХЎХ® ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ, Х©ХҐХєХҐХї Ц‡ Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„ ХєХЎХїХЅХєХЎЦЂХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х¬ХЎХµХ¶ХЎХЈХёХЈ ХЎХЇХ¶ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ: Х„Х« ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХѕХҐХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¶ХЎ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХЎХ©ХҐ Х°ХЎХґХЎЦЂХ«Х№ХЁ` ХЎХ·Х­ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ЦЃХёЦ‚ЦЃХЎХ°ХЎХ¶ХҐХ¬ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХ« ХЇХЎХєХёЦ‚ХµХї Х®ХЎХІХЇХЎХїХ«ХєХЁ, ХёЦЂ, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХЅ, Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХ°ХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ:

ФµЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х« ХЎХ» ХЇХёХІХґХЁ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§ЦЂ ФјХЎХ¬ХµХёЦ‚Х¶ЦЃ Х„ХҐХЅЦЂХёХў Х¤ХЎХµХ«Х¶, Х«ХЅХЇ Х±ХЎХ­ ХЇХёХІХґХЁХќ ХЏХёЦ‚ХїХёЦ‚Х·ХҐХ¶ЦЃ Х„ЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХўХҐХЈХЁ: Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ХЁ ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х«Х¶ Х°ХЎХЅХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХҐХ¤ХҐХґ ХґХ« ХґХЎЦЂХ¤ Х§ЦЂ Ц‡ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХ¶ХЁХ­Х№Х«ХЎХЇХЎХ¶ (ХЇХёХїЦЂХЎХ®ХЁ ХёХІХ»ХЎЦЃХ¶ХёХІ) ХЎЦЂХ°ХҐХЅХїХёХѕ, ХёЦЂХёХѕ ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХєХЎЦЂХЎХєХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХёХ№ Х«ХўЦЂЦ‡ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЈХҐХї, ХЎХµХ¬ Х«ХўЦЂЦ‡ ХЅХ«ЦЂХёХІ Ц‡ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х§Х¬ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎЦЂХЈХ« Х§ЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЎХ№Ц„ХёЦ‚Хґ: ФµЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХїХЎЦЂХ«Ц„ХёХѕ ХєХЎХЇХЎХЅ, ХўХЎХµЦЃ Х­Х«ХЅХї Х°ХЎХЅХїХЎЦѓХёЦЂ ХґХҐХЇХЁ, ХёЦЂ Х©ХҐХ› Х­ХёХЅХҐХ¬Х«ХЅ Ц‡ Х©ХҐХ› ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬Х«ХЅ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х°Ц‡ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ: ХЌХЎ Х§Х¬ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§ЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х«Х¶ Х«ХўЦЂЦ‡ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐХіХҐЦЂХ« Х°ХґХёЦ‚Хї ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХ«Х№ ХЇХЎХґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХµХЎХ¬ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂ Х·ХЎЦЂХЎХ¤ЦЂХёХІ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х« Х°ХёХІХҐЦЂХЁ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёХІ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЄХёХІХёХѕХ« Х¶ХЎХ­ХЎХЈХЎХ°Х¶ Х§ЦЂ: ФґЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶Хќ ФІХЎХ¬ХЎХІХёЦ‚Х¦Х«Х¶ Ц‡ ФґХЎХЅХїХЎХЇХҐХ¶ЦЃ Ф±ХѕХЎХ¶ ХЎХєХҐЦЂХЁ: Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ХЁ Х¶Х«Х°ХЎЦЂ Ц‡ ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ, ХЎХ№Ц„Х« Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ ХµХёЦ‚ЦЂ ХґХ«Х·Хї Х°Х«Х¶ХЎХµХЎХ® ХЇХЎЦЂХґХ«ЦЂ ХґХёЦЂХёЦ‚Ц„ХёХѕ. ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ Ц„Х«Х№ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶Х¤ХЎХґ, ХўХЎХµЦЃ ХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХїХЇХЎЦЂ. ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХґХ«Х·Хї ХґХ« ХґХёХ¶ХёХЇХ¬, ХёЦЂХёХѕ Х¶ХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёХІХ«Х¶ (ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ«Х¶) ХґХ«Х·Хї ХґХ« ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў: ХЌЦЂХЎХ¶Ц„ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ¶ Х§Х¬ ХЎХ¶ХёЦЂХёХ· ХєХЎЦЂХЎХєХґХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХїХҐЦЂ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х§Х«Х¶ Ц‡ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ Х°ХЎЦЂХЎХѕХЎХµХ«Х¶ ХЇХёХІХґХЁ, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЁХќ Х°ХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХЎХµХ«Х¶: Ф±ХєХЎ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ ХЌХЎЦѓХЎЦЂХёЦ‚Х¶ЦЃ ФґХЎХѕХёЦ‚Х© ХўХҐХЈХЁ, ХёЦЂ Х©ХҐХєХҐХї Х„ЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХўХҐХЈХ« Х№ХЎЦѓ ХЇХЎЦЂХіХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ Ц‡ Х°ХЎХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, Х¶ЦЂХЎ ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХЈХёХїХ«Х¶ ЦѓХёЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХЇХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ ХїХҐХІ, ХЇЦЂХ®Ц„Х« ХѕЦЂХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЇХЎХєХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¶ХёЦ‚ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«Хѕ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїЦ‡ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїХ«ЦЂ ХЎЦЂХ¦ХЎХ¶ХҐЦЂ (Х­Х¶Х¤ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂ) ХЈЦЂХҐХ¬ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХЇХЎХ¶, ХЎХµХ¬Ц‡ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ Ц„ЦЂХҐХЎХЇХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХўХЎЦЂХ¤ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶: Ф±ХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§ЦЂ ФјХІХЎЦЂХҐХ¶ЦЃ Ф±ХўЦЂХЎХ°ХЎХґ ХЎХєХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ ХґХ« ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХҐХ¦ ХёЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХґХЎЦЂХ¤ Х§ЦЂ Ц‡ ХҐЦЂЦ‡ХҐХ¬Х« Х¶ЦЂХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ ФґХЎХѕХёЦ‚Х© ХўХҐХЈХ« Х°ХЎЦЂЦ‡ХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ:

Х†ХҐЦЂХЅ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ХЅ ХєХҐХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХ¶ Х§Х¬ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅЦ‡ХҐХјХҐЦЃХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХЅ, Х«ХЅХЇ Х„ХҐХЅЦЂХёХў Х¤ХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ Х¶ХЇХЎХїХҐЦЃ.

– Ա՛ բալամ, խի՞ եդացար, Էսքան հոգի քեզ ենք սպասում:

– Ներողություն, Մեսրոբ դայի, չեմ եդացել, գուցե ժամկոչն է ուշ եկել, – արդարացա ես:

– Կըլի եր էն հիմարն ա՞ ուշ գնացել, – մեջ մտավ երեցփոխը, կամենալով հաճելի լինել ինձ:

– Լավ, վնաս չունի, Էդ ա Էկել ես, հմի մեր գործը տեսնանք, – համաձայնվեց Մեսրոբ դային և ապա ավելացրեց.

– Գիտո՞ւմ ես քեզ խի՞ ենք կանչել:

– Կարծեմ երեցփոխի հաշիվներին…

– Հա, երեցփոխի հաշիվներին ձեռք քաշելու (ստորագրելու) համար, – ընդհատեց Մեսրոբ դային և ապա ավելացրեց – ըստեղ վեց հաշվատեսներ ենք, օխտնջինն էլ (յոթերորդ) քո հերն (հայրն) ա, նա հու ըստեղ չի…

– Երկու օրից կգա, – հայտնեցի ես:

– Երկու օրն ուշ ա. էս հաշիվները սրբազանն ուզել ա. էսօր պետք ա ղրկենք կանդստորը, հիմի մենք վեց հոգիս ձեռք կքաշենք, դու էլ, վնաս չունի, քո հոր տեղ ձեռք կքաշես:

– Շատ բարի, – համաձայնվեցա ես:

– Դե վեր ա՛ռ, Դավութ բեգ, թուղթը հազիր քեզ մոտ ա, առաջ դու ձեռք քաշիր, – կարգադրեց երեցփոխը:

– Ընչի՞, թող առաջ մեծերը (հասակավորները) ձեռք քաշեն այ, Մեսրոբ դային, Աբրահամ ապերը…

– Ա բալամ, էլ ո՞ւր ես մեծ ու պուճուր անում, մենք հասակով ենք մեծ, դու խելքով. վեր կալ ձեռք քաշիր, – նկատեց Մեսրոբ դային:

– Չէ, Մեսրոբ դայի, չի ըլիլ, առաջ դու վեր կալ, – համառեց Դավութ բեգը և հաշվի թերթը մոտեցրեց նրան:

– Լավ, ըդել թող քու ասածն ըլի, – համաձայնեց Մեսրոբ դալին և թուղթն առնելով ստորագրեց բարձրաձայն արտասանելով – Մեսրոբ Թառումյանց… Բա՛, էս ցո-ին հաքին (պոչը) շատ էրկանացավ, հու վնա՞ս չունի:

– Տնաշեն, հինչ վնաս ունի. թող էնքան երկանանա, որ հլա աղվեսի հաքի դառնա, – ծիծաղելով նկատեց Մցական բեգը և թուղթն առնելով ստորագրեց յուր անունը խիստ արագ:

– Բահ, մարդ էլ կարա ըդենց գիր գրի է՛… ես հրես ագռավի չանչյուլներ (չանգեր) եմ քաշիլու, – ասաց Բալա-ղուզին և թուղթն առնելով իրավ որ մի քանի զույգ չանգեր գծեց նրա վրա:

– Ասիլ (իսկական) ստորագրությունն էլ քունն ա որ կա, – գովեց Բալադուզուն Դավութ բեգը, ապա ինքը ևս ստորագրելով թուղթը տվավ Ավան ապորը:

ХЋХҐЦЂХ»Х«Х¶ХЅ ХґХёХ¶ХёХЇХ¬ХЁ ХЅХЎХ¦ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ» ХЎХ№Ц„Х«Х¶, Х±ХЎХ­ХЁ ЦѓХЎХЇХҐЦЃ Ц‡ ХЎХєХЎ Х®Х¶ХёХїХЁ ХґХ« ХЇХёХІХґ Х®ХјХҐХ¬ХёХѕ Ц‡ Х·ЦЂХ©ХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХєЦЂХєХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ` ХЈЦЂХҐЦЃ В«Ф±ХѕХЎХ¶ХҐХЅ ФґХЎХЅХїХЎХЇХёХѕВ»:

– Դու էլ տո՛ւր Աբրամին, – կարգադրեց երեցփոխը: Ավան ապերը թուղթը դրավ Լղարենց Աբրահամի առաջը:

ХЋХҐЦЂХ»Х«Х¶ХЅ Х¦ХЈХЎХ¬ХёХѕХќ ХёЦЂ Х¬ХёЦ‚ЦЂХ» ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚, ХЅХЇХЅХЎХѕ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХѕХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХҐХ¬ Х¤ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Х†ХЎХ­ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ ХЇХЎХєХёЦ‚ХµХї ХЎХІХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Ц‡ ХµХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ, Х¬ХІХЎЦЂ Ц„Х«Х©ХЁ Х­Х¶ХЎХґЦ„ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ ХґХҐХ» ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХёЦ‚ХЄХЈХ«Х¶ Х­Х¶Х№ХҐЦЃ, Х°ХҐХїХё Х©ХЎХ·ХЇХ«Х¶ХЎХЇХЁ Х®ХЎХ¬ХҐХ¬ХёХѕ Ц‡ ХЈЦЂХєХЎХ¶ХЁ Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХЎХјХЎХѕ ХЈЦЂХ«Х№ХЁ Х¶ХЎХµХҐЦЃ ХґХҐХЇ Х¶ЦЂХЎ Х®ХЎХµЦЂХ«Х¶, ХґХҐХЇ Х§Х¬ ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬Х« Х©ХІХ©Х«Х¶. Х°ХҐХїХё ХЈЦЂХ«Х№ХЁ Х«ЦЂХЎЦЂ ХѕЦЂХЎ ХҐЦЂХҐЦ„ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х©ХЎХ©ХЎХ­ХҐЦЃ Х©ХЎХ¶ХЎЦ„Х« ХґХҐХ», ХЎХєХЎ ХґХ« ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х¬ Х¶ХЎХµХҐХ¬ХёХѕ ХЈЦЂХ№Х« Х®ХЎХµЦЂХ«Х¶ Х©ХёЦ‚ХІХ©ХЁ Х»ХҐЦЂХґХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХґХёХїХҐЦЃЦЂХҐЦЃ Х«ЦЂХҐХ¶ Ц‡ ХЅХЇХЅХЎХѕ Х®ХЎХ¶ЦЂ ХёЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬` В«Ф±ХўЦЂХЎХ°ХЎХґ ФІХЎХЈЦЂХЎХїХµХЎХ¶ЦЃВ»:

– Դո՛ւ էլ լավ գիր ունես հա՛, – վիզը երկարացնելով և կարմիր մորուքը թղթին մոտեցնելով նկատեց Բալա-ղուզին:

– Գիր ա, էլի՞, լավ-օսալ գրում ենք, մեզանից հու փիլիսոփա դառնող չինելու, – համեստությամբ նկատեց Աբրահամ ապերը:

– Դե հմի դու մնացիր. վեր առ ձեռք քաշի՛ր, – կարգագրեց Մեսրոբ դային՝ դառնալով դեպի ինձ:

ФµХЅ Х©ХёЦ‚ХІХ©ХЁ ХЎХјХЎХ»ХЅ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃХ« Ц‡ ХЅХЇХЅХЎ Х©ХҐЦЂХ©ХҐХ¬: ХЂХЎХѕХЎХїХЎЦЃХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХѕХҐЦЃ Х°ХЎХ·ХѕХЎХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ№ХЎЦѓ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎЦЃХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶, ХєХЎЦЂХїЦ„ХЅ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐЦЃХ«, ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЅ Х¤Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ ХЎХјХЎХ», Х«Х¶Ц„ХЅ Х§Х¬ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎХ¶ХЎХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶:

ХЌХЇХЅХҐХ¬ХёХѕ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ ХЅХЇХ¦ХўХ«ЦЃ, ХїХҐХЅХЎ, ХёЦЂ Х°ХЎХ·ХѕХ« ХґХҐХ» Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХҐХ¬ Ц‡ ХґХёЦ‚ХїЦ„Х« ХЎХ¶ХѕХЎЦѓХёХ­ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ, Х­Х«ХЅХї ХЇХЎЦЂХі ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х¤Х«ХґХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х«Х¶, ХЎХЅХЎЦЃХ«.

– Ինչպես երևում է՝ սա ձեր հաշիվների ընդհանուր ամփոփումն է, ապա ո՞րտեղ են գրված նրանց մանրամասնությունները:

ФµЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­ХЁ Х¶ХЎХ­ ХґХ« Х¦ХЎЦЂХґХЎЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ Х±ХЈХҐЦЃ ХѕЦЂХЎХЅ Ц‡ ХЎХєХЎ ХґХЎХїХ¶ХЎЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЄХЎХєХЎХѕХ«Х¶ХµХЎХ¬ ХґХЎХїХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХЅХЎЦЃ.

– Ա՛յ սրանց մեջ:

– Կարելի՞ է արդյոք նայել և մի քանի գումարներ ստուգել, – հարցրի ես միամիտ քաղաքավարությամբ:

– Հըը՛մ… – արավ երեցփոխը քթի մեջ և չպատասխանեց:

– Ի՞նչ ես ասում… – հարցրեց Ավան ապերը մոնոկլը վրաս ուղղելով:

– Ասում եմ մի քանի գումարներ ստուգեմ:

– Ի՞նչ գումարներ ստուգես, – մեջ մտավ երեցփոխը, այս անգամ արդեն դեմքը խոժոռելով:

– Այ, օրինակ, այստեղ դուք գրում եք. «Ջրօրհնեաց պատրաստության ծախք 34 ռ. 60 կոպ…»: Ես հետաքրքրվում եմ իմանալ թե ի՞նչ ու ի՞նչ բաների են տրված այդ 34ռ. 60 կոպեկը:

– Հը… ըմ, – դարձյալ մնչացրեց քթում երեցփոխը և ապա դառնալով հաշվատեսներին թթված ժպիտով հարցրեց. – ո՞նց եք հավանում սրան:

– Ադա ի՞նչն ես ստուգում, – կես զարմացած և կես վշտացած դարձավ ինձ Մեսրոբ դային:

– Ինչպե՞ս թե ինչն եմ ստուգում… Դուք ինձ առաջարկում եք ստորագրել այս հաշիվներին իբրև հաշվատես. էհ, ես չպետք է նախ սրանց ճշտությունը ստուգեմ, հետո ստորագրեմ:

– Բո՛, բո՛, տես հալա ինչ ա ասում, աղա սա դուքանի հաշի՞վ ա, որ ստուգես. բա ըսկի էս ժամիցը, էս խաչվառներիցը յա քշոցներիցը քաշվում չե՞ս, որ ըդենց բան ես ասում… Սուս կաց որդի, սուս կաց. ջահել ես, մեղքն ու վարձքը չես հասկանում. վեր կալ էդ թուղթը, ձեռք քաշիր ու գնա բանիդ, – խրատական եղանակով խոսեց Մեսրոբ դային:

– Ես չեմ կարող ստորագրել մի թուղթ, որի բովանդակությանն անծանոթ եմ, – պնդեցի ես:

– Տո, էս վեց պատվավոր մարդկանցից ոչ մեկն էլ ա ըդենց բան չասեց, դու էդ ո՞նց ես ջուռիաթ անում (համարձակվում) ասում. բա ըսկի չես ամաչում, – զայրացած նկատեց Դավութ բեգը:

– Որդի, եկեղեցական բանումն ըդենց բան չեն խոսիլ, վեր կալ ձեռք քաշիր, – կամացուկ շշնջաց ականջումս Աբրահամ ապերը:

– Ձեռք քաշիր պրծիր, ուշանում ենք, – նորեն խոսեց Մեսրոբ դային և աչքի ծայրովն էլ առանձին նշան արավ, որ չհամառեմ:

– Չէ, չէ, հարկավոր չէ, – խոսեց երեցփոխը. – հերը կգա ձեռք կքաշի. թող մի երկու օր էլ բանը եդանա, վնաս չունի:

ФµЦЂХҐЦЃЦѓХёХ­Х« Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Ц‡ ХЎХµХЅ ХёЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХїХҐХІХЎЦЃХёХІ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎЦЂХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХЅ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХ®ХҐХЅ Х©ХҐ Х«ЦЂХЎХѕ, ХґХҐХ® Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХ¶Ц„ ХҐХґ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬. ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤, ХҐЦЂХў Х°ХёЦЂХЅ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ Х°Х«Х·ХҐЦЃЦЂХ«Х¶, Х§Х¬ ХўХёХ¬ХёЦЂ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЅ ХЇХёЦЂЦЃЦЂХ«:

– Տվեք ստորագրեմ, եթե կամենում եք, միայն թե…

– Միայն թե ի՞նչ, – ընդհատեց Մցական բեգը:

– Միայն թե հարկ եղած տեղը պիտի հայտնեմ, որ առանց կարդալու եմ ստորագրել այս հաշիվը:

– Հարկավոր չէ, հարկավոր չէ. վեր կաց, գնա՛ գործիդ. քո ստորագրությունն իսկի չեմ ընդունիլ, – զայրացած խոսեց երեցփոխը և թղթերը հավաքեց:

– Ա՛ բալամ, դու իստակ ղալմաղալչի ես էլել, – նկատեց ինձ Մեսրոբ դային խիստ վրդովված:

– Ձեր հախն ա. (տեղն է.) ձեզ ո՞վ ա ասում, որ երեկ չէ մեկել օրվա Էրեխան բերք ձեր միջումը նստացնեք, յա չէ, ընչի՞ չեք մտածում, թե ըսենց ջեհելի ստորագրությունն ո՞վ կնդունի, – խոսեց Մցական բեգը և ձեռքերը դարսեց փորի վրա:




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/mowrats-an/anmegh-zrowyts-ner/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения

Навигация